Polska Nagroda Jakości (PNJ) od początku jej powołania – w 1995 roku wzorowała się na Modelu Doskonałości EFQM (European Foundation for Quality Management – Europejska Fundacja Zarządzania Jakości), na bazie którego powstały opracowane kryteria oceny organizacji uczestniczących w konkursie. Należy podkreślić, że przyjęcie takiego właśnie podejścia było związane z tym, aby uczestnikom i laureatom Polskiej Nagrody Jakości ułatwić ubieganie się o Europejską Nagrodę Jakości, gdyż start w Polskiej Nagrodzie Jakości posiadał (i nadal posiada) również aspekt edukacyjny i motywacyjny do poszerzania wiedzy w zakresie Modelu EFQM, jego wdrażania i poszukiwania dróg samodoskonalenia organizacji płynącej z świadomości kryteriów, jakie przyjęto w modelu
Przyjęte rozwiązanie dotyczące wzorowania się Polskiej Nagrody Jakości na Modelu Doskonałości EFQM zdecydowanie spełniało przyjętą rolę, dając możliwości budowania świadomości projakościowej kadry zarządzającej i pracowników organizacji ubiegających się o Polską Nagrodę Jakości. Działania te ukierunkowane były na spełnienie wymagań, które stanowią europejską perspektywę postrzegania jakości, w której mieściła się i pozostaje Polska Nagroda Jakości, zachowując jednak swój narodowy charakter i odnosząc się do wewnętrznych uwarunkowań i oczekiwań związanych z budowaniem projakościowego podejścia i jego implementacją w polskich organizacjach.
Czas przynosi zmiany, i tak w 2019 roku po siedmiu latach prac został opublikowany nowy Model EFQM, który opiera się na siedmiu kryteriach. Model EFQM jest uznany na całym świecie, stanowiąc ramy dla zarządzania, które umożliwiają organizacjom osiąganie trwałego sukcesu.
Potrzeba oceny bieżącej sytuacji organizacji oraz podejmowanie przez nie działań związanych z nieustaną transformacją, stanowi podstawę związaną z wykorzystaniem Modelu EFQM do definiowania potencjalnych możliwości działań stanowiących o budowie przewagi konkurencyjnej organizacji wynikającej z przyjęcia strategii ciągłego doskonalenia. Szczególną kwestią budowania przewagi organizacji jest jakość rozumiana holistycznie, i tak kwestia jest szczególnie podnoszona w aspekcie Polskiej Nagrody Jakości, uszczegóławiając postrzeganie kryteriów przyjętych Modelu EFQM.
W 2022 roku w wyniku podpisanego porozumienia pomiędzy Krajową Izbą Gospodarczą, Klubem POLSKIE FORUM ISO 900, Polskim Stowarzyszeniem Jakości Zarządzania POLISOLAB, Fundacją Rozwoju Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu – Krajową Organizacją Partnerską EFQM, Naczelną Organizacją Techniczną oraz Fundacją Qualitas podjęto decyzję o kontynuacji konkursu Polskiej Nagrody Jakości. Powołana Kapituła Konkursu PNJ postanowiła przyjąć, iż kryteria Polskiej Nagrody Jakości będą nadal wzorowały się na Modelu EFQM.
Nowy Model EFQM oparty jest na siedmiu kryteriach zwartych w trzech obszarach, są nimi:
kryterium 1:
Cel, wizja i strategia,
kryterium 2:
Kultura organizacyjna i przywództwo,
mieszczące się w obszarze – Kierunek,
kryterium 3:
Angażowanie interesariuszy,
kryterium 4:
Tworzenie trwałej wartości,
kryterium 5:
Zarządzanie bieżącą działalnością i transformacją,
mieszczące się w obszarze – Wykonanie,
kryterium 6:
Postrzeganie przez interesariuszy,
kryterium 7:
Wyniki strategiczne i operacyjne mieszczące się
w obszarze – Rezultaty.
Podczas prac nad nowym modelem PNJ przyjęto również, że warunki uczestnictwa organizacji w konkursie PNJ będą ściśle powiązane z kryteriami konkursu w następujący sposób: dla poziomu związanego z medalami PNJ dla Medalu Brązowego organizacja będzie podlegać ocenie w zakresie jednego z dwóch kryteriów do wyboru z obszaru Kierunek, dla Medalu Srebrnego: ocenie podlegają 2 kryteria, do wyboru z dwóch obszarów: Kierunek i Wykonanie, a dla Medalu Złotego: ocenie podlegają 3 kryteria, do wyboru z każdego obszaru.
Dla statuetek PNJ przyjęto, iż organizacje ubiegające się o Statuetkę Diamentową podlegać będą ocenie w zakresie 5 wybranych kryteriów ze wszystkich obszarów, a ubiegając się o Statuetkę Platynową podlegać będą ocenie w zakresie wszystkich kryteriów.
Wyżej wspominany zespół ustalił również, które ze szczegółowych wymagań zawartych w nowym Modelu EFQM powinny stanowić szczególne zainteresowanie podczas opracowywania wymagań PNJ. Kryterium wyboru stanowiły aktualność i ważność danego aspektu w odniesieniu do aktualnych oczekiwań i potrzeb organizacji we współczesnych uwarunkowaniach gospodarczych związanych z zarządzaniem jakością w Polsce. W wyniku kolejnych ustaleń pracę nad opracowaniem szczegółów dotyczących nowych wymagań PNJ powierzono prof. Markowi Roszakowi. Praca ta skupiała się na zdefiniowaniu zarówno wymagań w zakresie samooceny uczestników konkursu, jak i systemu oraz procesu oceny w kolejnych etapach uczestnictwa w konkursie. Model PNJ obejmuje dwuetapową ocenę uczestników, pierwsza przeprowadzana jest na podstawie wypełnionego dedykowanego dla danego uczestnika kwestionariusza samooceny uzupełnianego on-line. Zgodnie z założeniem kwestionariusz ten obejmuje przyjęte wymagania oceny zgodnie z przyjętym poziomem uczestnictwa w konkursie. Dla PNJ zostały opracowane dla wszystkich 7 kategorii 72 wymagania. Przyjęto, iż opis spełnienia wymagań wzorowany jest kole Deminga, uczestnicy muszą odpowiedzieć na pytania: co jest realizowane w organizacji w zakresie danego wymagania, jak stosowane rozwiązania są wdrożone w organizacji, w jaki sposób wdrożone rozwiązania są oceniane, a także w jaki sposób zaimplementowane w organizacji rozwiązania są doskonalone. Należy podkreślić, iż wszystkie ujęte w nowym modelu PNJ wymagania ściśle odnoszą się do aspektów jakości, co ma swój wraz w przyjętym opracowaniu – każde wymaganie zostało scharakteryzowane odpowiednim opisem, a także określono wskazówki, które mają stanowić uzupełnienie w zakresie zrozumienia istoty danego wymagania. Opracowane przez prof. Marka Roszaka z Politechniki Śląskiej wymagania Polskiej Nagrody Jakości zostały we współpracy z prof. Katarzyną Hys z Politechniki Opolskiej poddane recenzji, która pozwoliła wyeliminować wszelkie nieścisłości mogące wpłynąć na czytelność przyjętych wymagań.
Asesorzy na podstawie opracowanego kwestionariusza samoceny dokonują weryfikacji rzetelności, a także adekwatności oraz efektywności opisanych w kwestionariuszu samooceny rozwiązań stosowanych przez organizację w ramach spełnienia wymagań PNJ.
Kolejny etap udziału w konkursie PNJ związany jest z assessmentem przeprowadzanym na miejscu u uczestnika konkursu przez powołanego asesora PNJ. Asesorami PNJ w tym momencie są: prof. Katarzyna Hys z Politechniki Opolskiej, prof. Piotr Senkus z Uniwersytetu Warszawskiego, dr Justyna Trojanowska z Politechniki Poznańskiej. Przyjęto, iż asesorzy dokonują oceny spełnienia wymagań PNJ w oparciu o opracowany kwestionariusz samooceny organizacji, a także ocenę na miejscu. Ocena na miejscu oparta została na czterech ocenianych kryteriach dla każdego wymagania PNJ, które dotyczą: wdrożonego w organizacji podejścia, zastosowania wdrożonego podejścia, oceny zaimplementowanych rozwiązań, a także ich doskonalenia. Takie podejście pozwala na komplementarną ocenę przedstawionych przez organizację w kwestionariuszu samooceny podjętych działań projakościowych i ich weryfikację w zakresie efektów ich wdrożenia.
Opracowane podczas dwuetapowej oceny dokumenty weryfikowane są przez przewodniczącego komitetu technicznego – prof. Piotra Rogalę z Uniwersytetu Ekonomicznego z Wrocławia, który opracowuje rekomendację dla sekretarza konkursu oraz Kapituły Konkursu PNJ. Członkowie Kapituły Konkursu PNJ w procedurze głosowania podejmuje decyzję o przyznaniu medali i statuetek PNJ poszczególnym uczestnikom konkursu.
To, co wyróżniało i wyróżnia PNJ, to merytoryczne podejście do wymagań konkursu i ich oceny. W konkursie PNJ zwraca się szczególną uwagę na poziom wymagań i ich rzeczywiste znaczenie w odniesieniu do aktualnych warunków gospodarczych. Dbałość o te szczegóły to ważne działanie podejmowane zarówno w celu kształtowania samoświadomości projakościowej kadry zarządzającej organizacji przystępujących do konkursu, ale także otwartości na poddanie się merytorycznej ocenie formułującej potencjał do doskonalenia.
W wyniku zakończenia działań związanych z uczestnictwem w konkursie PNJ każdy uczestnik otrzymuje rekomendację obejmującą krótkie przedstawienie ilości uzyskanych przez organizację podczas postępowania konkursowego punktów oraz opracowaną na podstawie oceny analizę SWOT dotyczącą potencjalnych obszarów do doskonalenia w organizacji.
Udział w Polskiej Nagrodzie Jakości stanowił i stanowi znaczące działanie podejmowane przez organizacje, nie tylko ze względu na fakt, iż przystąpienie do konkursu wymaga poświęcenia czasu związanego z opracowaniem dokumentów konkursowych i poddaniu się ocenie, ale przede wszystkim na świadomą chęć podjęcia działań dających możliwość oceny dotychczas wdrożonych działań projakościowych i poszukiwania kolejnych wyzwań, a także sposobów ich osiągania, które mają za cel kształtować dynamikę rozwoju organizacji ukierunkowaną na holistyczne postrzeganie aspektów jakości.
dr hab. inż. Marek Roszak, prof. PŚ
przewodniczący Kapituły Konkursu Polskiej Nagrody Jakości
Politechnika Śląska
prezes Klubu POLSKIE FORUM ISO 9000
