Standard ISO 9001 „System Zarządzania Jakością” to jeden z najbardziej uznanych standardów na świecie. Według najnowszych danych wydanych jest 878 664 ważnych certyfikatów na wdrożony i funkcjonujący system zarządzania jakością. Certyfikaty obejmują ponad jeden milion organizacji w ponad 160 krajach. To niezaprzeczalnie stanowi dowód na ugruntowaną jego pozycję i nieustającą potrzebę jego wdrażania, certyfikowania oraz doskonalenia przez organizacje na całym świecie
Standard ISO 9001 ze względu na swój historyczny kontekst może uznać za „matkę” wszystkich standardów dotyczących systemowego zarządzania. Na tym właśnie standardzie budowane były i są obecnie dalej, standardy dotyczące systemów zarządzania. Niezwykle ważny w tym zakresie jest jej kontekst odnoszący się do budowy zintegrowanego systemu zarządzania w organizacjach, czy bezpośredniego jej powiązania z normami branżowymi, jak np. normą IATF 16969:2016,
Jak każda z norm, tak i norma ISO 9001 wymaga – zgodnie z przyjętym kalendarzem prac w komitecie technicznym ISO – 176 – przeprowadzania przeglądów. Ostatni dotyczący normy ISO 9001 zakończył się w połowie 2021 roku.
Ogłoszony wynik przeglądu określa, że zapisy normy ISO 9001 z roku 2015 pozostają bez zmian. Do takie sytuacji doszło pierwszy raz w historii normy ISO 9001. Wiadomość ta oznacza, iż organizacje, które posiadają certyfikowany system zarządzania jakością zgodny z normą ISO 9001, powinny dążyć do doskonalenia wdrożonego systemu, a także nie muszą się spodziewać zmian wymagań standardu w pespektywie najbliższych kilku lat.
Obecna decyzja jest wynikiem nie tylko pozyskanych podczas przeglądu opinii użytkowników standardu, ale także pokłosiem trafnie podjętych decyzji i zmian dotyczących standardu ISO 9001 z roku 2015.
Przypominając zmiany dokonane w standardzie ISO 9001 w roku 2015, należy zauważyć, iż miały one na celu (w oparciu o załącznik SL dotyczący ujednolicenia struktury norm z zakresu systemów zarządzania oraz uwspólnienia stosowanych w nich definicji):
- wyrównanie różnic w standardach ISO z zakresu systemów zarządzania,
a także:
- zapewnienia stabilnych fundamentów wymagań normy w perspektywie kolejnych 10 lat, a nawet dłuższej,
- zachowania jej uniwersalności, jako normy odnoszącej się do wszystkich rozmiarów i typów organizacji bez względu na sektor jej działalności,
- zachowania nacisku na efektywne zarządzanie procesami w celu lepszego uzyskiwania pożądanych rezultatów,
- uznania za istotne zmian w praktyce systemów jakości w zakresie zarządzania i technologii,
- odzwierciedlenia zmian wynikających z coraz bardziej złożonego, wymagającego i dynamicznego środowiska gospodarczego, w których działają organizacje,
- uproszczenia „języka” normy i redagowanie treści wymagań stylem będącym zrozumiałym i spójnym w celu jednoznacznej interpretacji postawionych wymagań.
Czas, który minął od ostatniej nowelizacji normy ISO 9001 w roku 2015 pokazał, że podjęte wówczas zmiany były należycie przemyślane, potrzebne i wartościowe dla użytkowników.
Obecną decyzję w zakresie niepodejmowania zmian dotyczących wymagań normy ISO 9001 nie należy odczytywać jako braku możliwości lub koncepcji na opracowanie kolejnych zmian, lecz jako uznanie istotności zmian sprzed 6 laty, i potencjału, który wynika z tych zmian, a który nie został dotychczas w pełni wykorzystany przez organizacje.
Szczególnym czasem, który wpływa na kształtowanie rozwiązań dotyczących zarządzania organizacjami, jest trwający od blisko dwóch lat czas ogólnoświatowej pandemii. Czas ten wykreował i kreuje zmiany w podejściu do zarządzania organizacjami na każdym poziomie realizacji procesów, a także w zakresie realizacji procesów w łańcuchu dostaw – współpracy kooperacyjnej. Te organizacje, które wykorzystywały skutecznie dotychczas systemowe narzędzia zarządzania zapisane w normie ISO 9001 (w tym: podejście oparte na ryzyku, podejście procesowe, analiza danych, doskonalenie), mogły kształtować swoją odporność na szczególne zmiany wynikające z warunków epidemiologicznych, a mających wpływ na ich działalność.
Powyższe, podkreśla znaczenie przyjętych podczas ostatniej nowelizacji normy zmian w zakresie wymagań, wskazując na ich aktualność i potrzebę stosowania.
Nie zmienia to faktu, iż podejmowane działania mające na celu określenia zmian w zakresie wymagań normy ISO 9001 będą dalej trwały.
Zdiagnozowane podczas ostatniego przeglądu oczekiwania użytkowników normy ISO 9001 określają, iż wielu z nich zauważa potrzebę prowadzenia dalszych prac w celu poprawy przejrzystości zapisów normy, co pozwoli użytkownikom uzyskiwać większą wartość z ich spełnienia. Transformacja cyfrowa, która przyspieszyła również w związku z pandemią COVID-19, wymusza nowe spojrzenie na obowiązujące zapisy wymagań, system zarządzania jakością musi być w tym zakresie odpowiedni do stawianych przez organizacje celów i przynosić oczekiwaną wartość dodaną w tym zakresie.
Zarówno zmiany otoczenia biznesowego, jak i ich tempo oraz ciągła transformacja cyfrowa będą jednymi z najważniejszych w podejmowaniu decyzji o kolejnym kształcie wymagań normy ISO 9001. Szczególną uwagę należy zwrócić na transformację w zakresie zarządzania kapitałem ludzkim, w tym miejscem i formą pracy pracowników, które w znaczący sposób kształtowane jest przez wykorzystanie nowoczesnych technologii teleinformatycznych, czego doświadczamy w wymiarze globalnym podczas trwającej pandemii COVID-19.
Należy podkreślić także, że w zarządzaniu organizacjami rosnące znaczenie mają czynniki dotyczące środowiska, społecznej odpowiedzialności oraz tzw. ładu korporacyjnego – ściśle związanego z zarządzaniem.
Trwają badania i analizy dotyczące przyszłych koncepcji jakości, w tym dotyczących koncepcji JAKOŚCI 4.0, która bezsprzecznie będzie miała istotny wpływ na wymagania normy ISO 9001 podczas kolejnej jej nowelizacji. Przemysł 4.0 zasadniczo wpływa na zmiany przemysłu poprzez rozwijające się technologie, procesy i praktyki, które zmieniają oblicze produkcji. W ramach koncepcji Przemysłu 4.0 rozwija się również koncepcja JAKOŚĆ 4.0, która ma na celu kreowanie technologii, praktyk i procedur, które umożliwią producentom opracowywanie, zarządzanie i utrzymywanie standardów w zakresie jakości, rozszerzając je na cały łańcuchu dostaw. Koncepcja JAKOŚĆ 4.0 uznana została jako istotna w kształtowaniu zakresu działalności organizacji w najbliższych latach, należy mieć jednak na uwadze, iż niewiele organizacji podjęło działania związane z jej wdrażaniem, a szacuje się, iż ok. 15 % organizacji stanowić będą te, które podejmą trud jej wdrożenia w perspektywie najbliższych pięciu lat.
Powyższe wskazuje na potrzebę szczególnego podejścia do przeglądu wymagań normy ISO 9001 w zakresie określenia aktualnych, ale i dynamicznie kształtujących się potrzeb.
Podjęta decyzja przez ISO dotycząca braku potrzeby zmian wymagań w normie ISO 9001 oraz czas do kolejnej rewizji wymagań, powinny zostać wykorzystane przez organizacje do doskonalenia systemu zarządzania jakością, w tym również zainteresowania się szerszym kontekstem jej wymagań, wykorzystując w tym zakresie wymagania normy ISO 9004:2018 „Zarządzanie jakością – Jakość organizacji – Wytyczne osiągnięcia trwałego sukcesu”, a także dokonując analizy żywotnej potrzeby w zakresie integracji systemów zarządzania, ukierunkowanej na zarządzanie holistyczne organizacją, w tym obejmującego aspekty środowiskowe.
Systemy zarządzania jakością w organizacjach ze względu na brak nowelizacji standardu ISO 9001 nie tracą swojej aktualności. Wymaga to od kadry zarządzającej w organizacjach świadomości potrzeby wykorzystania systemu jako narzędzia zarządzania i ciągłego jego doskonalenia, tylko wtedy uzyskuje się oczekiwaną wartość z utrzymywania i certyfikacji systemu zarządzania.
Bez względu na to, kiedy rozpocznie się kolejny proces rewizji normy ISO 9001, każda z organizacji, która zamierza odnosić sukcesy, musi podejmować działania doskonalące w zakresie jej zarządzania, które stanowią jeden z podstawowych celów świadomego wdrożenia i utrzymywania systemu zarządzania jakością w organizacji.
Dr hab. inż. Marek Roszak, Prof. PŚ
prezes Klubu Polskie Forum ISO 9000
