Systemy branżowe – nowy trend w ISO

Systemy zarządzania jakością są stosowane przez różne rodzaje organizacji w Polsce i na świecie od lat 80. dwudziestego wieku. Najnowsze dane[1] wykazują, że standard ISO 9001 został wprowadzony przez ponad milion organizacji w 187 krajach, których głównym celem było osiągnięcie innowacyjności produktów.

Na podstawie statystyk prowadzonych przez Międzynarodową Organizację Normalizacyjną ISO do końca grudnia 2012 roku wydano na całym świecie ponad 1 101 272 certyfikatów ISO 9001 w 184 krajach. W Polsce w posiadaniu certyfikatu ISO 9001 jest ponad 10 tysięcy organizacji. Do niedawna uważano, że wdrożenie wymagań normy ISO 9001 jest niezbędne, aby podkreślić, że przedsiębiorstwo jest dostosowane do międzynarodowych standardów oraz dąży do doskonalenia. Uważano także, że uzyskane certyfikaty, przyznawane zwłaszcza przez renomowane jednostki, pozytywnie wpływają na wizerunek, a także wiarygodność organizacji.

Wdrażając system zarządzania jakością, przedsiębiorstwa miały trzy zasadnicze cele:

• wdrożenie znormalizowanego systemu zarządzania jakością wynikające jedynie z chęci posiadania certyfikatu;
• uzyskanie certyfikatu niejako z przymusu, gdyż od jego posiadania jest uzależnione nawiązanie kontaktów biznesowych;
• świadome wdrażanie systemu w celu doskonalenia organizacji.

Liderzy we wdrażaniu ISO na świecie

Aktualnie można zauważyć, że tendencja światowa wykazuje spadek zainteresowania certyfikacją systemów zarządzania jakością, a zwłaszcza ISO 9001. Przyczyn tego zjawiska należy upatrywać w złożonej, globalnej sytuacji ekonomicznej (rys. 1). Przedsiębiorstwa, które walczą z kryzysem, poszukują nowych sposobów na obniżenie kosztów oraz dążą do odniesienia korzyści w obszarze produktywności. Istotną kwestią, na którą należy zwrócić uwagę, jest fakt, iż obecnie pojawił się trend przechodzenia organizacji do systemów dedykowanych poszczególnym branżom i sektorom gospodarki. Oznacza to, że zmienia się sytuacja na rynku.

Liczba certyfikatów ISO 9001 wzrosła z ponad 46 tysięcy w 60 krajach w 1993 roku do 1 miliona certyfikatów w 178 krajach w 2010 roku. W 2009 roku odnotowano rekordową liczbę rezygnacji z certyfikacji zarówno globalnie, jak i w Polsce. Według ISO Survey natomiast najwięcej certyfikatów wycofano w 2011 roku w Chinach (36116) oraz Hiszpanii (10576).

Rys. 1. Przyczyny rezygnacji z ISO 9001.

Przyczyn spadku zainteresowania certyfikacją systemów zarządzania jakością należy upatrywać w zbyt wysokich kosztach utrzymania systemu oraz certyfikatu. Przedsiębiorstwa, zwłaszcza te mniejsze, w czasie kryzysu gospodarczego szukają oszczędności poprzez rezygnację z czynników generujących nadmierne koszty. Stąd też rosnąca liczba odchodzenia od certyfikacji standardów systemów zarządzania. Firmy łączyły się w spółki z przedsiębiorstwami nieposiadającymi i niewykazującymi zainteresowania tego typu systemami. Część firm ze względu na kryzys uległa likwidacji, co w konsekwencji przyczyniło się również do spadku liczby certyfikacji.

Kolejną przyczyną rezygnacji jest rozczarowanie systemem zarządzania jakością wśród przedsiębiorców ze względu na brak założonych efektów, które dzięki wdrożeniu miały przyczynić się do osiągnięcia przewagi konkurencyjnej (przewaga marketingowa). Dość ważnym czynnikiem wymienianym przez kierownictwo, który wpływa zniechęcająco na decyzję o utrzymaniu certyfikatu SZJ, jest brak osiągnięcia oczekiwanego zysku firmy. Posiadanie certyfikatu w wielu przypadkach wynikało tylko z wymagań stawianych zarówno przez kontrahentów w łańcuchu dostaw, jak i finalnych odbiorców. Przyczyn tego typu argumentów można upatrywać w braku świadomości najwyższego kierownictwa o roli i zadaniach systemu zarządzania jakością. Istotny wpływ na rezygnację z ponownej certyfikacji systemu zarządzania jakością ma rosnąca rola standardów dedykowanych określonej branży.

W pewnym sensie międzynarodowy komitet TC 176, opracowujący normy, strzelił sam sobie w stopę, tworząc normy branżowe. ISO 27000 dotycząca bezpieczeństwa informacji, ISO 22000 w zakresie bezpieczeństwa żywności czy ISO TS 16949 obowiązująca w branży automotive, które zawierają wiele z zapisów normy podstawowej ISO 9000, skutecznie osłabiły potrzebę wdrażania i certyfikowania ISO 9000.

Dr Joanna Rosak-Szyrocka

Adiunkt w Katedrze Inżynierii Produkcji i Bezpieczeństwa, Wydziału Zarządzania Politechniki Częstochowskiej, członek Kapituły EUROPEAN QUALITY CERTIFICATE®

[1] Manders B., Vries H.J., Blind K.: 2016. „ISO 9001 and product innovation: A literature review and research framework”, Technovation, Volumes (48–49), February–March: 41–55, Innovation and Standardization.