Unia Europejska stoi tuż przed dużą systemową zmianą, polegającą na przekształceniu gospodarki z modelu linearnego, w gospodarkę cyrkularną. Komisja Europejska opublikowała w grudniu 2015 roku program Gospodarki o Obiegu Zamkniętym (GOZ) (ang. Circural Economy Package – CEP), mający istotne konsekwencje dla polityki gospodarczej, społecznej i środowiskowej państw członkowskich.
W swojej części regulacyjnej UE skupia się prawie wyłącznie na zagadnieniu odpadów, zawiera m.in. dwa istotne założenia z punktu widzenia systemu gospodarki opakowaniami i odpadami opakowaniowymi:
Zmiana do Dyrektywy 94/62 – znaczące zwiększenie poziomów recyklingu dla opakowań w odniesieniu do wszystkich typów opakowań – wzrost z obecnych 55% w Polsce do 65% w roku 2025 i 75% w 2030, czy w odniesieniu do opakowań ze szkła z 60% odpowiednio do 75% i 85%.
Zmian do Dyrektywy Ramowej o odpadach – standaryzacja stosowania zasady Rozszerzonej Odpowiedzialności Producenta (ROP) (nowy art. 8A), czyli podejścia, w ramach którego odpowiedzialność producenta za produkt rozszerzona jest na jego los do fazy poużytkowej, tj. kiedy opakowanie jego produktu staje się odpadem.
Wśród kilkunastu szczegółowych zapisów nowego art. 8A, najistotniejszymi wydają się być:
- Jasny podział ról i obowiązków pomiędzy uczestnikami systemu;
- Konieczność pokrywania przez przedsiębiorcę pełnych kosztów związanych ze zbiórką, sortowaniem i przygotowaniem do recyklingu odpadów (opakowaniowych w przypadku opakowań) pomniejszonych o przychody ze sprzedaży surowców;
- Zapewnienie właściwego systemu kontroli i monitoringu, gwarantującego odpowiedni poziom jego przejrzystości.
Zmierzając ku gospodarce o obiegu zamkniętym, przed państwami członkowskimi i uczestnikami rynku tworzą się nowe wyzwania. Ich celem jest stworzenie społeczeństw recyklingu. Jednym z wyzwań jest stworzenie takiego systemu legislacyjnego, który będzie realizować zasadę ROP, a także umożliwi prowadzenie zbiórki selektywnej, zapewniającej wygenerowanie odpowiedniej ilości surowca o dobrej jakości, oczekiwanej przez rynek. Przedsiębiorcy natomiast staną przed koniecznością sprostania nie tylko wymaganiom konsumentów, ale także zmierzą się z nowymi wymaganiami prawnymi, dotyczącymi właściwości i jakości ich produktów i usług.
Konsumenci z kolei będą musieli zmienić swoje przyzwyczajenia, bowiem jako uczestnicy całego systemu, aktywnie wpływają na jego funkcjonowanie poprzez swoje wybory zakupowe oraz właściwe postępowanie z odpadami i ich segregację, co jest podstawą recyklingu.
PRZEDSIĘBIORCA – PRODUCENT
Od wielu lat prawo narzuca producentom minimalne wymagania jakościowe, kierując się potrzebą zapewnienia jak najwyższego poziomu bezpieczeństwa dla konsumentów i środowiska. Kontrahenci między sobą ustalają specyfikacje jakościowe, instytucje publikują normy branżowe, aby dążyć do podniesienia standardów jakościowych samych produktów, jak i procesów odbywających się w firmach, na rynku oraz w środowisku.
Społeczeństwo recyklingu dla producentów oznacza nowe podejście do projektowania produktów i ich opakowań. Odejście od gospodarki linearnej otwiera nowe możliwości stosowania rozwiązań innowacyjnych, mogących dotyczyć korzystania z materiałów pochodzących z recyklingu, a także sposobu ich łączenia w produktach i opakowaniach, aby ułatwić cyrkularność części składowych, pierwotnych, a także całych odpadów opakowaniowych po fazie użytkowej.
Wyzwaniem będzie możliwość zagospodarowania i wykorzystania ogromnego strumienia surowców do produkcji, pochodzących z recyklingu (np. regranulatów z tworzyw sztucznych) i możliwa ich nadpodaż, wobec słabnącego popytu uwarunkowanego projektowaniem produktów nastawionych na wydłużenie ich żywotności.
Barierami w gospodarce cyrkularnej mogą być fizyczne właściwości materiałów i ograniczenia ich zastosowania w niektórych branżach, mogące potencjalnie skutkować pogorszeniem się jakości końcowego wyrobu, jak i również wyższymi kosztami produkcji. Przedsiębiorcy liczą na zachęty finansowe, poprzez m.in. rozwiązania podatkowe, stymulujące podejmowanie ryzykownych zachowań biznesowych, jakimi mogą być inwestycje w innowacje zarówno technologiczne, jak i systemowe.
Aby jednak rynek napełnił się odpowiedniej jakości surowcami do produkcji z recyklingu oraz wytworzył się rynek zbytu, potrzebne jest zaangażowanie innych uczestników systemu – konsumentów oraz legislatora, który stworzy warunki stymulujące pozytywne zachowania po obu stronach.
Społeczeństwo recyklingu oparte powinno być m.in. na inteligentnie zaplanowanym systemie gospodarki odpadami, w tym opakowaniowymi.
Nie należy zwlekać z jego tworzeniem, bo o ile perspektywa roku 2030 może się wydawać odległa, o tyle wyznaczone i obowiązujące już dziś coroczne poziomy recyklingu dla gmin do roku 2020, stanowią ogromne wyzwanie i bez podjęcia odważnych kroków, dotyczących przemodelowania i wdrożenia nowych rozwiązań, np. poprzez wsparcie ze strony przedsiębiorców wprowadzających produkty w opakowaniach na rynek, ich realizacja wydaje się być wątpliwa.
Dzięki współpracy wszystkich uczestników systemu oraz wykorzystaniu przykładów stosowanych już rozwiązań ROP, możliwe jest stworzenie nowej przestrzeni dla funkcjonowania gospodarki o obiegu zamkniętym, będącej zupełnie nową jakością w polskich warunkach ekonomicznych.