Współczesne rozumienie systemów zarządzania bazuje na wykorzystaniu podejścia opartego na ryzyku, które ma umożliwiać zmniejszenie ilości nakazowych wymagań zapisanych w normach dotyczących systemów zarządzania, na rzecz świadomego oparcia się na wymaganiach warunkowanych efektami działalności. Dotyczy to różnych rodzajów aspektów działalności organizacji zarówno jakościowych, jak i środowiskowych
Organizacje powinny planować i nadzorować swoją działalność z uwzględnieniem ryzyka. Wybór metody zarządzania ryzykiem zależy od potrzeb wewnętrznych organizacji. Jedną z najpopularniejszych metod zarządzania stosowanych w organizacjach jest metoda analizy przyczyn i skutków wad – FMEA (z ang. Failure Mode and Effects Analysis).
FMEA jest metodą uniwersalną, wykorzystywaną do analizy różnych problemów występujących w przedsiębiorstwie. W literaturze fachowej
i w praktyce zarządczej można wyróżnić wiele rodzajów FMEA, dotyczących różnych obszarów zarządzania, w tym zarządzania jakością, zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy oraz zarządzania środowiskowego (E-FMEA – Environmental FMEA). Należy nadmienić, że metoda FMEA, bez względu na obszar zarządzania, może być wdrożona w każdej organizacji, niezależnie od jej wielkości i profilu działalności.
Metoda FMEA w zakresie aspektów środowiskowych jest stosunkowo młodą odmianą metody analizy przyczyn i skutków wad. Prezentowana w niniejszym opracowaniu metoda E-FMEA, została opracowana przez pracowników Politechniki Śląskiej (autorów niniejszego opracowania) w celu zmniejszenia negatywnego oddziaływania produktów i procesów na środowisko naturalne.
Z uwagi na jej charakter, metodę można uznać za jedno z narzędzi ekoprojektowania, które koncentruje się na zrównoważonym rozwoju, bazującym na racjonalnym traktowaniu elementów ekonomicznych i ekologicznych zarządzanych w organizacji. Ponadto zaproponowana metoda E-FMEA stanowi część metodologii ekozarządzania procesami produkcyjnymi.
Opracowana metodyka E-FMEA ma znaczący wpływ na usprawnienie projektów i wdrażanych procesów produkcyjnych. Pozwala na ocenę procesów produkcyjnych pod względem ryzyka środowiskowego, w zakresie poszczególnych operacji produkcyjnych i/lub transportowych. Proponowane rozwiązanie skupia się na systematycznym aktualizowaniu potencjalnych zagrożeń środowiskowych powiązanych z procesem i/lub produktem.
Zakres jej zastosowania dotyczy działań zapobiegawczych na etapie projektowania, a nie tylko jako środek minimalizujący już powstałe zagrożenia. Celem zaprojektowanej metody E-FMEA jest identyfikacja i ocena potencjalnego wpływu procesu bądź produktu na środowisko. Ponadto środowiskowa metoda FMEA ukierunkowana jest na:
zapobieganie zagrożeniom środowiskowym,
prewencyjną ocenę ryzyka wpływu na środowisko i wskazanie działań naprawczych,
wczesną diagnostykę i lokalizację ewentualnych zagrożeń oraz ich wpływu na środowisko,
identyfikację krytycznych obszarów i potencjalnie „słabych” punktów,
doskonalenie systemów, produktów i procesów w aspekcie środowiskowym.
W porównaniu do tradycyjnej, jakościowej analizy przyczyn i skutków wad, metoda E-FMEA analizuje każdą niezgodność jako potencjalny wpływ na środowisko.
Zaproponowana środowiskowa metoda FMEA opiera się na analizie trzech kategorii zmiennych i określenia dla nich odpowiedniej wartości liczbowej, w zakresie od 1-10 (tabela).
Dla kategorii zmiennych stosowanych do oceny poziomu ryzyka związanego z negatywnymi oddziaływaniami środowiskowymi: znaczenia oddziaływania na środowisko (S), prawdopodobieństwa wystąpienia przyczyny (O) oraz przyczyn oddziaływania (D), podobnie jak w obszarze jakości, wyznacza się wartości z przedziału od 1 (małe ryzyko) do 10 (wysokie ryzyko). Iloczyn tych trzech parametrów stanowi wartość LPR (Liczba Priorytetowa Ryzyka).
Ważne jest, aby organizacje ustaliły wartość graniczną LPR, dla której podjęte zostaną konkretne działania, podobnie jak w jakościowej odmianie metody FMEA.
Podsumowując, opracowana metoda E-FMEA wpisuje się w zakres metod ekozarządzania dedykowanych procesom produkcyjnym. Służy przede wszystkim minimalizacji nadmiernego wpływu procesów/produktów na środowisko naturalne (uwzględniając zarówno wykorzystanie energii, wody, surowców, materiałów pomocniczych, jak i emisję zanieczyszczeń ciekłych, stałych i gazowych). Ponadto metoda E-FMEA stanowi skuteczne narzędzie usprawniania funkcjonowania procesów technologicznych i produkcyjnych z uwzględnieniem aspektów środowiskowych. Stąd ważne jest, aby nie polegać tylko na utrzymywaniu ustalonych ograniczeń, co do emisji zanieczyszczeń czy wykorzystania zasobów, ale na idei ciągłej poprawy wpływu realizowanych procesów na środowisko.
Wszystkich zainteresowanych wdrożeniem zachęcamy do kontaktu.
Dr inż. Aneta Kania
Dr inż. Monika Spilka
Dr hab. inż. Marek Roszak, prof. PŚ
